PRAVO JE VREME!
Globalni poziv Savetu za ljudska prava UN-a da hitno prizna pravo na sigurno, čisto, zdravo i održivo okruženje
Njenoj Ekselenciji, gđi. Elisabeth TICHI-FISSLBERGER, stalnoj predstavnici Austrije pri Kancelariji Ujedinjenih nacija u Ženevi, predsednici Saveta za ljudska prava Ujedinjenih nacija
Njihovim ekselencijama, stalnim predstavnicima članovima Saveta za ljudska prava Ujedinjenih nacija
Njihovim ekselencijama, stalnim predstavnicima u Kancelariji Ujedinjenih nacija u Ženevi
Ženeva, 10 Septembar 2020
Ekselencije,
- Mi, organizacije civilnog društva, starosedelački narodi, društveni pokreti i lokalne zajednice koje potpisuju ovo pismo, sa zadovoljstvom vam predstavljamo ovaj poziv upućen Savetu za ljudska prava, da bez odlaganja prizna ljudsko pravo svih na sigurno, čisto, zdravo i održivo okruženje.
- Zdravo okruženje je od suštinske važnosti za život i dostojanstvo čoveka. Vazduh koji udišemo, voda koju pijemo, hrana koju jedemo i klima koja održava život koju uživamo, zavise od zdravih, raznolikih, integralnih i funkcionalnih ekosistema. S obzirom na globalnu ekološku krizu koja trenutno hara i dovodi u pitanje ljudska prava milijardama ljudi na našoj planeti, globalno priznavanje ovog prava je krajnje hitno. Kao što svi znamo, na mrtvoj planeti nema ljudskih prava.
Naučni dokazi o ekološkoj krizi su nepobitni
- Decenijama postoji globalni naučni konsenzus o kritičnom stanju životne sredine i njegovim posledicama po ljudske živote i budućnost života na Zemlji. Prethodnih pet procena Međuvladinog panela za klimatske promene (IPCC) pružile su dokaze o obimu klimatske krize i njenim najznačajnijim pretnjama. Globalna procena Međuvladine platforme za naučnu politiku o biodiverzitetu i uslugama ekosistema (IPBES) primetila je da je „priroda širom većeg dela sveta sada znatno izmenjena zbog ljudskih aktivnosti (od strane više pokretača) , sve je više pokazatelja da se ekosistemi i biodiverziteti pogoršavaju”[1] i da „većina uloga prirode od značaja za ljude nije u potpunosti zamenljiva, a neke su nezamenljive”.[2]
- Suprotno takvim trendovima, naučna zajednica je identifikovala vrstu akcija koje treba sprovesti i podvukla hitnu potrebu za brzim, dalekosežnim i transformativnim promenama. Te akcije uključuju zamenu fosilnih goriva obnovljivom energijom, eliminisanje siromaštva i smanjenje nejednakosti,[3] zdravo upravljanje hemikalijama koje eliminišu otpad i zagađenje i podstiču održivost,[4] 4 i povećanu zaštitu biodiverziteta i zdravih ekosistema. Važno je da takve akcije moraju osigurati zaštitu ljudskih prava, zemljišta i sredstava za život starosedelačkih naroda i svih ostalih zajednica koje žive održivo u zaštićenim područjima.[5] “Priroda”, kao što nas je podsetio IPBES, “može se očuvati, obnoviti i koristiti održivo, dok se drugi globalni društveni ciljevi istovremeno ispunjavaju kroz hitne i zajedničke napore koji podstiču transformativne promene”.[6] 6
COVID-19 dokazuje potrebu/nužnost
- Trenutna pandemija COVID-19, koja dolazi usled sve češćih zoonotskih bolesti koje se prenose vektorima, ima poražavajući uticaj na ostvarivanje svih ljudskih prava širom sveta. Postoje jasni dokazi da su degradacija životne sredine velikih razmera i poremećaji prirodnih ekosistema izazvani čovekom čvrsto povezani sa takvim bolestima, a češće prelaze sa životinja na ljude. The current COVID-19 pandemic, which comes in the wake of increasingly frequent vector borne zoonotic diseases is having devastating impacts on the realization of all human rights across the globe. There is clear evidence of large-scale environmental degradation and human-induced disruption of natural ecosystems being strongly linked to such diseases, more frequently crossing over from animals to humans. Da bi se izbegle dalje ili gore katastrofe i obezbedio pravedan i nepristrasan oporavak, a u skladu sa pozivom generalnog sekretara UN da “ponovo izgradi”[7] ; države moraju da prepoznaju, poštuju, zaštite i ostvare ljudsko pravo svih da uživaju sigurno, čisto, zdravo i održivo okruženje. To avoid further or worse catastrophes and ensure a just and equitable recovery, and consistent with the call of the UN Secretary General to build back better, “ States must recognize, respect, protect and fulfil the human right of all to enjoy a safe, clean, healthy and sustainable environment.
Široko rasprostranjeno priznanje prava na zdravu životnu sredinu
- Značajna većina država već je ugradila pravo na zdravu životnu sredinu u svoje ustave i zakone.[8] Regionalni sistemi takođe izričito priznaju ovo pravo i razvili su sve veću sudsku praksu za njegovo sprovođenje i primenu. Pre više od dve godine, specijalni izvestilac UN-a za ljudska prava i životnu sredinu predstavio je Savetu za ljudska prava Okvirne principe o ljudskim pravima i životnoj sredini[9], ilustrujući osnovno i široko prihvaćeno pravo na zdravu životnu sredinu širom sveta. Tako široko rasprostranjeni razvoj događaja pokazuju da je pravo vreme za univerzalno priznanje ovog prava.
Priznanje ovog Prava je Sada Neophodno
- Istorijski i hitan trenutak u kojem živimo zahteva od Saveta UN za ljudska prava da formalizuje priznavanje prava na sigurno, čisto, zdravo i održivo okruženje bez ikakvog daljeg odlaganja. Istorijski i hitan trenutak u kojem živimo zahteva od Saveta UN za ljudska prava da formalizuje priznavanje prava na sigurno, čisto, zdravo i održivo okruženje bez ikakvog daljeg odlaganja. Dostojanstvo svih bića mora biti zaštićeno i pojedinačno i kolektivno, i suštinski i proceduralno, od prirodnog i ljudskog uništenja životne sredine i uticaja klimatskih promena.
Ljudska prava takođe moraju biti osigurana jer se suočavamo sa novim ekološkim izazovima, uključujući sistemske rizike, nepovratna uništenja, nenadoknadiv gubitak i nenadoknadivu štetu čak i kada neizvesnost ostaje. Human rights must also be ensured as we face new environmental challenges, including systemic risks, irreversible degradations, irreplaceable loss and irreparable damages even when uncertainty remains Takvi izazovi se sad moraju uzeti u obzir prilikom primene ljudskih prava. Pravo na zdravu životnu sredinu utvrđuje međuzavisnost i nedeljivost ljudskih prava i njihovu važnost za životnu sredinu. Pojednačni pristupi ne mogu to ostvariti. The right to a healthy environment ensures the interdependence and indivisibility of human rights and their relevance to environmental realities. Fragmented approaches cannot deliver.
- Široko rasprostranjeno priznavanje prava na zdravu životnu sredinu odražava tekući pravni razvoj i odobravanje. Na primer, regionalni izvršni instrument prepoznaje ovo pravo i u individualnoj i u kolektivnoj dimenziji.[10] Takvo mnoštvo pravnog razvoja pokazuje kako se zaštita ljudskih prava razvija i jača po pitanjima životne sredine. The widespread recognition of the right to a healthy environment reflects ongoing legal developments and acceptance. For example, a regional enforceable instrument recognises this right in both its individual and collective dimensions. 10 Such a plurality of legal developments illustrates how the protection of human rights is evolving and has been strengthened on environmental issues. Opisujući ovo pravo kao pravo na bezbedno, čisto, zdravo i održivo okruženje, Savet za ljudska prava UN-a će se nadovezati na ovaj razvoj situacije i vodiće ka zajedničkom stavu među državama koji će olakšati razmenu iskustava i razjašnjenje obaveza koje proističu iz zakon o životnoj sredini i ljudskim pravima.
- By describing this right as one to a safe, clean, healthy, and sustainable environment, the UN Human Rights Council will build on these developments and lead towards a common ground among States that will facilitate the exchange of experiences and the clarification of obligations deriving from environmental and human rights law. Ljudska prava i međunarodno pravo koje se odnosi na zaštitu životne sredine dele osnovne principe. Oba prepoznaju princip „ne nanosi štetu”. Oba priznaju principe pristupa informacijama i učešća javnosti u razvoju i sprovođenju politika. Oba primenjuju princip međugeneracijske pravičnosti. Oba zahtevaju zaštitu prirodnih resursa i ekosistema na koje se podjednako oslanjaju sadašnje i buduće generacije za puno uživanje svojih ljudskih prava i postizanje ciljeva održivog razvoja. Both require protecting the natural resources and ecosystems that present and future generations equally rely upon for the full enjoyment of their human rights and achieving the Sustainable Development Goals. Sve će to biti ojačano priznavanjem globalnog ljudskog prava na zdravu životnu sredinu.
Jača ekološka pravda, politike i izvršavanje Stronger Environmental Justice, Policies, and Performances
- Ispunjavanjem ove očigledne praznine u strukturi međunarodnog prava o ljudskim pravima, priznavanje prava na sigurno, čisto, zdravo i održivo okruženje, Saveta za ljudska prava, igraće presudnu ulogu u ostvarivanju ekološke pravde za zajednice izložene uništenom, opasnom ili rizičnom okruženje. By filling this glaring gap in the architecture of international human rights law, the Human Rights Council’s recognition of a right to a safe, clean, healthy, and sustainable environment will play a crucial role for the realization of environmental justice for communities exposed to degraded, hazardous or threatening environments. Priznavanjem ovog prava stvoriće se osnova za jačanje ekoloških politika i zakonodavstva država, pružajući širu podršku i legitimitet i time poboljšavajući njihove ekološke uticaje. Recognizing this right will create the foundation for strengthening the environmental policies and legislation of States, providing wider support and legitimacy and thus improving their environmental performance. Istraživanje je pokazalo[11] da priznavanje ovog prava vodi ka poboljšanju uticaja po životnu sredinu, uključujući čistiji vazduh, poboljšani pristup bezbednoj vodi za piće i zdravoj i raznovrsnoj hrani, te smanjenu emisiju staklenih gasova – sve što je neophodno za garantovanje uživanja mnogih ljudskih prava. Dalje, kako je naglasio specijalni izvestilac UN-a za ljudska prava i životnu sredinu, “sigurna klima je vitalni element prava na zdravu životnu sredinu i apsolutno je neophodna za život i dobrobit.”[12] Priznanje ovog prava od strane Saveta za ljudska prava pomoći će u isticanju hitne potrebe za efikasnom klimatskom akcijom.
Već priznato pravo za starosedelačke narode i seljake i druge ljude koji rade u ruralnim područjima
11 Starosedelački narodi širom sveta već dugi niz godina skreću pažnju na nivo degradacije životne sredine i na posledice neodrživog razvoja, od kojih su patili nesrazmerno i neopravdano.
Borili su se za socijalne i ekonomske modele koji su usmereni na dobrobit ljudi i planete. Veće UN-a za ljudska prava, praćeno Generalnom skupštinom UN-a, prepoznalo je poseban odnos starosedelačkog naroda prema njihovoj zemlji i njihovoj okolini, u članu 29. Deklaracije UN-a o pravima starosedelačkih naroda (UNDRIP): „ Starosedelački narodi imaju pravo na očuvanje i zaštitu životne sredine i proizvodnih kapaciteta svojih zemalja ili teritorija i resursa.” [13]
- Za seljake i poljoprivredne radnike, Savet UN za ljudska prava, praćen Generalnom skupštinom UN 2018. godine, takođe je priznao pravo na zdravu životnu sredinu u članu 18. Deklaracije UN o pravima seljaka (UNDROP): “ Seljaci i ostali ljudi koji rade u ruralnim oblastima imaju pravo na očuvanje i zaštitu životne sredine i proizvodnih kapaciteta svojih zemalja, kao i resursa koje koriste i kojima upravljaju”[14] Ukoliko se ovo pravo učini univerzalnim, proširiće se na sve ljude i ne samo da će doprineti smanjenju pritiska na ekosisteme od kojih zavise, već će i poboljšati sposobnost starosedelačkih naroda, kao i lokalnih i seoskih zajednica, da pronađu rešenja za zaštitu životne sredine oporavak i zaštitu integriteta prirodnih ekosistema u skladu sa ljudskim pravima. [15]
Jača zaštita i osnaživanje posebno pogođenih osoba
- Savet za ljudska prava je jasno priznao da je važna rodna ravnopravnost i osnaživanje žena i devojaka u zaštiti životne sredine, s obzirom na ulogu koju žene i devojke igraju kao menadžeri prirodnih resursa i agenti promena[16] Često se suočavaju sa većim rizicima i većim opterećenjima zbog uništavanja životne sredine i klimatskih promena usled već postojećih nejednakosti polova i višestrukih oblika diskriminacije intersecting forms of discrimination, [17] i, između ostalog, većina se za život oslanja na prirodne resurse. Žene i devojke imaju presudnu ulogu u odgovoru na izazove životne sredine i na klimatsku krizu, posebno svojom etikom nege, znanjem o održivim resursima i liderstvom u održivim praksama. Ravnopravnost polova i uloga žena i devojaka biće ojačani univerzalnim priznavanjem ovog prava. Women and girls play a critical role in response to environmental challenges and to the climate crisis, notably with their ethics of care, knowledge of sustainable resources, and leadership in sustainable practices.
- Savet za ljudska prava naglasio je da se braniocima ljudskih prava iz životne sredine environmental human rights defenders mora obezbediti sigurno i sposobno okruženje da obavljaju svoj posao, ensured a safe and enabling environment to undertake their work “uvažavajući njihovu važnu ulogu u pružanju podrške državama u ispunjavanju njihovih obaveza.” [18] Univerzalno priznanje ovog prava dodatno će potkrepiti legitimitet njihovih napora i istaknuti ključnu ulogu koju imaju u obezbeđivanju da države efikasno štite životnu sredinu uz poštovanje, zaštitu i ispunjavanje svih ljudskih prava. Takođe će zatražiti od država da zaštite decu, mlade i odrasle zaštitnike ekoloških ljudskih prava od zabrinjavajuće visokog nivoa pretnji i napada.
- Deca su posebno podložna uticajima iz okoline. Svake godine više od jedne četvrtine smrti među decom mlađom od pet godina – približno 1. 7 od 5. 9 miliona – mogu se pripisati uzrocima životne are attributable to largely-preventable environmental causes sredine koji se uglavnom mogu sprečiti. Više miliona trpi nepovratne i doživotne posledice. Trenutna svetska mobilizacija dece i mladih za životnu sredinu i protiv sve većih uticaja klimatske krize iskušava sve vlade da ispune svoje obaveze i osiguraju da mlađe generacije mogu imati koristi od prirodnog okruženja ekvivalentnog onom u kojoj su uživale prethodne generacije.
- Kao što je prepoznao Savet za ljudska prava[19], posledice štete po životnu sredinu na ljudska prava najoštrije osećaju oni koji su već u ranjivim situacijama. Kako sve više i više ljudi pati od uništavanja životne sredine, takve situacije mogu obuhvatati decu, omladinu, starije osobe, žene, LGBTQI +, osobe sa invaliditetom, starosedelačke narode i lokalne zajednice, ljude afričkog porekla, manjine, seljake, ribare, stočare, radnike, lica koja žive u siromaštvu, lica u pritvoru, one na okupiranim teritorijama, migrante, izbeglice i raseljena lica. Univerzalno priznavanje prava na sigurno, čisto, zdravo i održivo okruženje ojačaće ulogu ljudi u osetljivim situacijama kao nosioca prava i kao nosioca promena u pitanjima životne sredine. The universal recognition of the right to a safe, clean, healthy, and sustainable environment will reinforce the role of people in vulnerable situations as rights holders and as agents of change in environmental matters.
Jačanje međunarodne saradnje
- Međunarodna saradnja je presudna za rešavanje pitanja uništavanja životne sredine, poput klimatske krize. Univerzalno priznanje prava na zdravu životnu sredinu pružiće neophodnu okosnicu za jačanje međunarodne saradnje, uključujući podsticanje veće tehničke pomoći i jačanje kapaciteta po pitanjima životne sredine. Pružiće smernice, podstaći jačanje kapaciteta i učvrstiti zajedničko tlo prilikom upravljanja globalnim efektima koji proizilaze iz ekoloških problema. Takođe će ojačati postojeće napore da se osigura odgovornost transnacionalnih korporacija i drugih poslovnih preduzeća za štetu po životnu sredinu. It will provide guidance, encourage capacity building and solidify common ground when handling global effects arising from environmental issues. It will also strengthen existing efforts to ensure the accountability of transnational corporations and other business enterprises for environmental harms.
Pravo koje sada mora postati univerzalno
- Kao najistaknutije međuvladino telo za ljudska prava, sa mandatom da ojača promociju i zaštitu ljudskih prava širom sveta i spreči i reši povrede ljudskih prava, Savet za ljudska prava ima jedinstvenu odgovornost da hitno reši i spreči ozbiljne pretnje ljudskim pravima koje predstavlja uništavanje životne sredine. As the pre-eminent inter-governmental human rights body, with the mandate to strengthen the promotion and protection of human rights around the globe and to prevent and address human rights violations, the Human Rights Council has a unique responsibility to urgently address and prevent the serious threats to human rights posed by environmental degradation. Stoga, u skladu sa vitalnom ulogom Saveta u normativnom razvoju, pozivamo sve države da podrže što brže donošenje rezolucija na Savetu za ljudska prava, priznajući da svi imamo pravo na sigurno, čisto, zdravo i održivo okruženje. Therefore, consistent with the Council’s vital role in normative development, we urge all States to support the swift passage of resolutions at the Human Rights Council recognizing that we all have the right to a safe, clean, healthy, and sustainable environment.
FUS NOTE
[1] IPBES (2019): Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. S. Díaz, J. Settele, E. S. Brondízio E.S., H. T. Ngo, M. Guèze, J. Agard, A. Arneth, P. Balvanera, K. A. Brauman, S. H. M. Butchart, K. M. A. Chan, L. A. Garibaldi, K. Ichii, J. Liu, S. M. Subramanian, G. F. Midgley, P. Miloslavich, Z. Molnár, D. Obura, A. Pfaff, S. Polasky, A. Purvis, J. Razzaque, B. Reyers, R. Roy Chowdhury, Y. J. Shin, I. J. Visseren-Hamakers, K. J. Willis, and C. N. Zayas (eds.). IPBES secretariat, Bonn, Germany, page 11, A4.
[2] Idem, page 10, A1.
[3] Roy, J., P. Tschakert, H. Waisman, S. Abdul Halim, P. Antwi-Agyei, P. Dasgupta, B. Hayward, M. Kanninen, D. Liverman, C. Okereke, P.F. Pinho, K. Riahi, and A.G. Suarez Rodriguez (2018) Sustainable Development, Poverty Eradication and Reducing Inequalities. In: Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty, MassonDelmotte, V., P. Zhai, H.-O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J.B.R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M.I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, and T. Waterfield (eds.)
[4] United Nations Environment Programme (2019) Global Chemicals Outlook II, From Legacies to Innovative Solutions: Implementing the 2030 Agenda for Sustainable Development; B. Tuncak, UN Special Rapporteur on the implications for human rights of the environmentally sound management and disposal of hazardous substances and wastes (2017) Guidelines for good practices in relation to the human rights obligations related to the environmentally sound management and disposal of hazardous substances and wastes, 20 July 2017, Geneva, A/HRC/36/41; United Nations Environment Programme (2013) Global Chemicals Outlook – Towards Sound Management of Chemicals.
[5] IPBES (2019): Global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental SciencePolicy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services. E. S. Brondizio, J. Settele, S. Díaz, and H. T. Ngo (editors). IPBES secretariat, Bonn, Germany: Chapters 2 & 3.
[6] IPBES (2019): Summary for policymakers of the global assessment report on biodiversity and ecosystem services of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services: page 16, D.
[7] On 22 May 2020, UN Secretary-General António Guterres declared: “As we seek to build back better from the current crisis, let us work together to preserve biodiversity so we can achieve our Sustainable Development Goals. That is how we will protect health and well-being for generations to come.” Building Back Better (BBB) is an approach to post-disaster recovery aimed at increasing the resilience of nations and communities to future disasters and shocks. First defined in the UN Sendai Framework for Disaster Risk Reduction, then agreed at the Third UN World Conference on Disaster Risk Reduction, 14–18 March 2015 in Sendai, Japan and adopted by the UN General Assembly on 3 June 2015, New York.
[8] D. Boyd, UN Special Rapporteur on the issue of human rights obligations relating to the enjoyment of a safe, clean, healthy and sustainable environment (2019) Right to a healthy environment: good practices, Report to the Human Rights Council, 30 December 2019, Geneva, A/HRC/43/53 parag. 11, 12, 13.
[9] J. Knox, UN Special Rapporteur on the issue of human rights obligations relating to the enjoyment of a safe, clean, healthy and sustainable environment (2018) Framework principles on human rights and the environment, Report to the Human Rights Council, 24 January 2018, Geneva A/HRC/37/59.
[10] Inter-American Court of Human Rights (2017) The Environment and Human Rights (State obligations in relation to the environment in the context of the protection and guarantee of the rights to life and to personal integrity – interpretation and scope of Articles 4(1) and 5(1) of the American Convention on Human Rights). Advisory Opinion OC-23/17 of November 15, 2017. Series A No. 23.
[11] D. Boyd, (2020) Good practices of States at the national and regional levels with regard to human rights obligations relating to the environment, Report to the Human Rights Council, 23 January 2020, Geneva, A/HRC/43/54.
[12] D. Boyd, (2019) Safe Climate Report, Report to the UN General Assembly, 15 July 2019, Geneva, A/74/161.
[13] United Nations General Assembly (2007) United Nation Declaration on the Rights of Indigenous Peoples (UNDRIP), Resolution adopted by the General Assembly on 13 September 2007, New York, A/RES/61/295: Article 29
[14] United Nations General Assembly (2018) United Nations Declaration on the Rights of Peasants and Other People Working in Rural Areas (UNDROP), Resolution adopted by the General Assembly on 17 December 2018, New York, A/RES/73/165: Article 18.
[15] P. McElwee, Á. Fernández‐Llamazares, Y. Aumeeruddy‐Thomas, D. Babai, P. Bates, K. Galvin, M. Guèze, J. Liu, Z. Molnár, H. T. Ngo, V. Reyes‐García, R. Roy Chowdhury, A. Samakov, U. Babu Shrestha, S. Díaz, E. S. Brondízio. Working with Indigenous and local knowledge (ILK) in large‐scale ecological assessments: Reviewing the experience of the IPBES Global Assessment. Journal of Applied Ecology, 2020.
[16] United Nations Human Rights Council (2019) Resolution 40/11. Recognizing the contribution of environmental human rights defenders to the enjoyment of human rights, environmental protection and sustainable development, 2 April 2019, Geneva, A/HRC/RES/40/11.
[17] Committee on the Elimination of Discrimination Against Women – CEDAW (2018) General Recommendation No. 37 on Gender-related dimensions of disaster risk reduction in the context of climate change, Geneva, CEDAW/C/GC/37.
[18] United Nations Human Rights Council (2019) Resolution 40/11. Recognizing the contribution of environmental human rights defenders to the enjoyment of human rights, environmental protection and sustainable development, 2 April 2019, Geneva, A/HRC/RES/40/11.
[19] Idem